Op donderdag 7 oktober is de herdenking van de deportatie van de Zwolse Joden vanuit de gymzaal van het Celeanum. In aanloop naar deze herdenkingen een paar berichten; deze keer een bericht over”vragen” en Stolpersteine.
De Holocaust roept indringende vragen op. Vragen over toen, vragen over nu, vragen over onszelf, vragen over herinneren en herdenken. Hoe kon het toch gebeuren dat honderden Joodse Zwollenaren, onze stadgenoten, onze buren, onze collega’s van het werk, onze klasgenoten, onze clubgenoten, onze slager, onze bakker, binnen enkele jaren systematisch konden worden gestigmatiseerd, geïsoleerd, gedeporteerd en vermoord, alleen maar om wie ze waren. En wat hadden wij gedaan, als we toen hadden geleefd?
Dominee Mini Jurjens verwoordde deze vragen op 21 september 2016 in een gedicht bij de onthulling van drie Stolpersteine voor de Vispoortenplas 10, het laatste woonadres van de fietsenhandelaar Salomon Caneel (geb. Zwolle 1905), zijn vrouw Carolina Eva Caneel-Bamberg (geb. Genderingen 1912) en hun zoontje Mozes Caneel (geb. Zwolle 1938). Carolina en Mozes zijn via het Celeanum naar Weterbork gedeporteerd, Salomon kwam vanuit een werkkamp daarheen. Alle drie stierven op 30 april 1943 in de gaskamers van Sobibor.
Vragen!
Hoe was het toen, de dag dat ze kwamen om jullie te halen?
Was het middag? Was het avond?
Was het soms vroeg, of nog in de nacht?
Wie zag dat jullie gingen?
Was er iemand, die ze zag aankomen,
de mannen op weg naar dit huis, op weg om jullie te halen?
Wie wist ervan? Hoe velen wisten ervan?
En was er toen misschien iemand die dacht:
Nee, niet doen, ga niet!
Kom gauw hier bij ons, verstop je!
Heeft misschien iemand getwijfeld en gedacht:
Ik heb wel een plek, bij mij mogen jullie zijn?
Maar er was geen deur, die voor jullie openging.
Geen huis om in te schuilen.
Hoe kon dat?
Wat had ik gedaan, als ik toen had geleefd?
Als ik hier had gewoond, hiernaast.
Was ik waakzaam geweest?
Had ik voor hen opgelet?
Was mijn deur dan opengegaan?
Als ik hier had gewoond, hiernaast,
had ik dan gezegd: “Kom gauw, verstop je!”?
Of was ik bang geweest, te bang voor mijn familie?
Voor mijn eigen gezin?
Het kost niet veel tijd om een huis te verlaten,
maar hoe lang duren onze vragen, hoe lang?
Nu staan we hier om jullie namen met liefde te noemen:
Salomon Caneel – Carolina Eva Caneel-Bamberg – Mozes Caneel
Wij staan hier om jullie namen te eren,
jullie namen en de gemeenschap waar jullie deel van uitmaken,
nu en voor altijd.
